La Grekio de slavisto

Dum ĉi tiuj tagoj, kiam la ŝipo Grekio senespere navigas inter Scilo kaj Ĥaribdo, mi rimarkas, ke mia kariero kiel slavisto estas multmaniere kunplektita kun ĝi.

Kiel juna studento pri ĝenerala lingvistiko kaj slavistiko, mia unua vojaĝo eksterlanden en 1976 estis al Universala Kongreso de Esperanto en Ateno. (Jes, tiutempe ne estis tiom strange, ke iu studis lingvojn en universitato sed ankoraŭ neniam estis eksterlande.) Por esti preciza, nia kongresa karavano haltis survoje en Varsovio, kaj la pola estis la unua fremda lingvo, kiun mi efektive parolis ekster Finnlando. Sed la neforgesebla Ateno kaj la kongreso estis la veraj celoj de tiu vojaĝo.

Mia dua eksterlanda vojaĝo estis kvarmonata studado en Universitato de Sofio, kaj la bulgara fariĝis mia precipa lingvo en slavistiko. Mi frue eksciis, ke parolantoj de slavaj dialektoj troviĝas ankaŭ sude de Bulgario, en Norda Grekio, kaj antaŭe ili estis pli multaj ol nune. La slavistoj ja scias, kion la bizanca imperiestro diris al la sanktaj Cirilo kaj Metodio, kiuj devenis de la nord-greka urbo Tesaloniko – laŭ la sanktula biografio de Metodio: "Vi du estas tesalonikanoj, kaj ĉiuj tesalonikanoj parolas pure slave."

Sed kiam mi studis slavistikon, la plej novaj kolektoj de dialektaj tekstoj el Norda Grekio estis el la tridekaj jaroj, se kolektitaj surloke kaj ne inter slavoj, kiuj elmigris el Grekio en aliajn landojn. Pli sciaj kolegoj avertis, ke ne plu eblas fari terenan laboron surloke: la polico sekvus kaj malhelpus vin, kaj poste ĉe la landlimo via materialo ĉiuokaze estus konfiskita. Grekio havis subpreman minoritatan politikon, precipe kontraŭ la makedonaj slavoj, kiujn multaj rigardis kiel kulpulojn de la intercivitana milito de la lando (1946–1949).

Kastoriá, slave Kostur, ĉe samnoma lago en nordokcidenta Grekio, havas ankoraŭ (slav)makedonlingvan minoritaton, kvankam tio neniel videblas ekzemple en la publikaj surskriboj. Ie-tie videblas tamen cirilaj literoj, ĉar multaj peltovendejoj reklamas siajn produktojn al ruslingvaj turistoj. Peltoj estas la tradicia produkto de la regiono, kaj eblas, ke la nomo de la urbo ne devenas de la Latina castrum 'kastelo, fortikaĵo', kiel oni unuavice pensus, sed efektive signifas lokon kun kastoroj! (Mia foto el la studenta ekspedicio ĉi-jara.)

Aŭdi la makedonajn slavajn dialektojn parolatajn en Grekio restis do tiutempe nur revo. Sed ili sekvis min ĉien. En la fakultata biblioteko, tuj antaŭ mia plej ŝatata sidloko, estis breto sur kiu kaptis mian atenton ĉiam la sama franclingva libro de la du famaj slavistoj André Mazon kaj André Vaillant de la 1938-a jaro – libro kun la iom enigma titolo L’Évangéliaire de Kulakia. Un parler slave du Bas-Vardar (La Evangelia Libro de Kulakia. Slava dialekto el Malsupra Vardario). Mi neniam vere legis la libron kiel studento, sed tamen foliumis ĝin. La rivero Vardar (greke Aksiós) fluas en la Egean Maron en Norda Grekio. La slava evangelio estis skribita per grekaj literoj en Kulakia, proksime al Tesaloniko, en la 19a jarcento.

La dialektajn slavajn rakontojn, kiujn la pola slavisto Mieczysław Małecki dum la 30-aj jaroj kolektis ĉirkaŭ Tesaloniko, mi pli poste uzis, kiel juna instruisto pri slavistiko, en seminariaj ekzercoj kun studentoj. (Tiutempe la studentoj ne protestis, se ili devis legi tekstojn en iom nekonataj lingvovarioj. Kio poste okazis?) Unufoje mi donis al la studentoj kiel taskon por la sekva fojo legi popolrakonton rakontitan al Małecki de iu knabino, sed mi ne mem rigardis ĝin anticipe. Montriĝis, ke temis pri sufiĉe karnavaleca rakonto pri knabo, kiu sciis furzi tiel lerte, ke li kapablis eĉ flugigi longe for korkon enŝovitan en lian postaĵon. La sekvan fojon en la seminario mi devis do serioze prikomenti tiutemajn vortojn kaj iliajn formojn.

Post kiam mi konatiĝis kun mia estonta edzino Melina, ni revis, ke nia iam kunigos mian slavistikon kaj ŝian scion de la greka (sed ŝi ne estas grekdevena, malgraŭ la nomo!) kaj kune vojaĝos al la slavaj vilaĝoj de Norda Grekio por esplori ilin. Post la naskiĝo de nia unua infano la plano iom malaktualiĝis, sed tamen, kiam niaj filinoj Larissa kaj Sofia ankoraŭ estis tute malgrandaj (Sakari ankoraŭ ne naskiĝis), ni loĝis printempe de la 1999-a jaro unu monaton en Tesaloniko. Ni efektive renkontis unu lokan parolanton de la slav-makedona, la maljunan ĝardeniston de la luiganto de nia domo. Al slavaj vilaĝoj ni tamen ne decidiĝis veturi kun malgrandaj infanoj, des pli, ke mi havis neniajn anticipajn kontaktojn tie. Nia unuavica celo estis tamen konatiĝi pli bone kun Grekio kaj la grekaj esploristoj de Balkanio.

Kiel profesoro pri slava filologio, mi invitis al vizito en Universitato de Helsinko la grekan antropologinon Anastasia Karakasidou, kiu esploris la subpremadon de la slava minoritato en la grekia Makedonio kaj estis pro tio persekutata de grekaj naciistoj. Ŝia studo pri la temo aperis en 1997 ĉe la eldonejo Chicago University Press – sed antaŭ tio, la prestiĝa Cambridge University Press lastmomente decidis ne aperigi la libron, timante grekajn reagojn. Tio restas makulo en la blazonŝildo de la Kembriĝa eldonejo.

Sed Grekio proksimiĝis al mi pere de pliaj strangaj koincidoj. Fine de la jaro 2003, finnaj filologoj laborantaj en la biblioteko de la Grek-Ortodoksa Patriarkejo de Aleksandrio, Egiptio, trovis dulingvan manuskripton, kiu enhavis evangeliajn tekstojn en la vulgara greka kaj vulgara makedona lingvoj, ambaŭ skribitaj per grekaj literoj. La manuskripto devenis de suda Makedonio, el iuj slavaj vilaĝoj kiuj nun estas parto de Norda Grekio, kaj ĝi aĝis proksimume ducent jarojn; ĝi estis do iom pli malnova ol tiu Kulakia Evangelio, kies titolon mi ĉiam rigardis dum miaj studentaj jaroj. Mi havis la honoron gvidi esplorprojekton, kiu pretigis prikomentitan eldonon de nia nove trovita Konikova Evangelio. Ĝi aperis en 2008, do precize 70 jarojn post la Kulakia Evangelio de Mazon kaj Vaillant.

Konikova Evangelio, skribita ie en la nuna Norda Grekio, en la vulgara greka ja vulgara makedona lingvoj, antaŭ ducent jaroj; konservata en la biblioteko de la Grek-Ortodoksa Patriarkejo de Aleksandrio, Egiptio.

La esplorado de la manuskripto de la Konikova Evangelio fariĝis kvazaŭ detektiva romano, interalie pro tio, ke dum jardekoj en slavistikaj verkoj cirkulis falsa informo pri simila presita libro – kiun tamen neniu slavisto vidis, ĉiu nur referencis al pli fruaj studoj. (Tiun preskaŭ kvinjaran esploradon mi priskribis ĉi tie, se vi legas la anglan.) Sed unu el la gravaj rezultoj de tiu esplorado estis, ke mi starigis kontaktojn kun makedonaj kolegoj, precipe kun profesoro Ljudmil Spasov el la Universitato de Sanktaj Cirilo kaj Metodio en Skopjo. Kun li mi faris la unuajn mallongajn vizitojn al la slavaj vilaĝoj de Norda Grekio kaj ankaŭ ligis la unuajn kontaktojn kun Vinoĵito ('Ĉielarko'), la plej grava organizaĵo de la slavaj makedonoj en Grekio.

Fine, dum la du unuaj semajnoj de junio ĉi-jare, mi gvidis kune kun kelkaj aliaj instruistoj studentan lingvistikan ekspedicion al Centra Balkanio, al la regiono ĉirkaŭ la lagoj Ohrid kaj Prespa en Makedonio, Albanio kaj Grekio. (Mi povis utiligi la spertojn de la pasintjara ekspedicio al Saĥaleno kaj Hokajdo, pri kiu mi amplekse raportis en ĉi tiu blogo.) Ni havis bonegan grupon kun ses instruistoj kaj dek unu studentoj – kaj kun ok diversaj denaskaj lingvoj, por ilustri la internaciecon de nia grupo. Ni kolektis abundan materialon ankaŭ inter la slavaj makedonoj de Norda Grekio, precipe en la urboj Kastoriá (slave Kostur) kaj Flórina (slave Lerin).

La studenta ekspedicio al Centra Balkanio, fotita en Sveti Naum (en Makedonio ĉe la Ohrida lago, proksime al la albana landlimo). La instruistoj kaj studentoj en nia 17-membra grupo havis 8 diversajn denaskajn lingvojn! (Se vin interesas, estis la lingvoj finna, sveda, rusa, pola, serba, japana, rumana kaj taja.) Mi estas la ulo kun ĉapelo. Foto: Maksim Makarcev.

Kaj nun, en la 2015-a jaro, kiam ni intervjuis la makedonojn, mi povis senti, ke mia longa vojo al la slavoj de Grekio fine atingis sian celon. Pasis ĉirkaŭ 40 jaroj de post kiam mi rimarkis la fascinan Un parler slave du Bas-Vardar sur biblioteka breto. Ankaŭ Grekio ŝanĝiĝis: kvankam ĉiuj publikaj ŝildoj kaj surskriboj en ĉi tiuj urboj estas en la greka, ne estas malfacile trovi parolantojn de la makedona, kaj tiuj pretas paroli sian lingvon malkaŝe en malgrandaj restoracioj kaj hotelaj vestibloj, ne ĝenante sin pro niaj diktafonoj kaj kameraoj. Kaj ne estis por mi malagrable rimarki, ke iuj junaj kolegoj havas pli grandan talenton por tia terena laboro ol mi. Kio por mi estis plenumiĝo de iama studenta revo, la atingo de celo, eble por ili estis la komenco de longa esplora kariero.

Rimarkigo: La slavajn dialektojn de Norda Grekio mi nomis dialektoj de la makedona lingvo, ĉar en la regionoj, kiujn mi plej bone konas, ili klare similas ĝuste la dialektojn en Republiko de Makedonio, kaj ankaŭ ĉar la plimulto de la parolantoj, kiujn mi renkontis (inkluzive de la maljuna ĝardenisto en Tesaloniko en 1999), nomas sian lingvon makedona. Mi scias, ke iuj parolantoj, precipe en aliaj regionoj de Norda Grekio, uzas aliajn nomojn pri sia lingvo, ekzemple "la slava", "la loka", "la nia", kaj pli oriente (en la grekia Trakio) la dialektoj similas pli al la bulgara ol al la makedona. Pri la difinado de lingvoj kaj dialektoj, legu mian iaman blogaĵon "Lingvo aŭ dialekto?".