Ĉar la Ligo de Nacioj decidis...

 

La lasta sidejo de la Ligo de Nacioj en Ĝenevo.
Foto: Mourad Ben Abdallah / Wikimedia Commons.

 

Lastatempe la finna poŝto iom ofte misdistribuis sendaĵojn, sed hodiaŭ ĝi faris eĉ kolosan eraron: mi ricevis en mian leterkeston ĵurnalon, kiu evidente devenas el iu paralela universo – tre simila al la nia, sed ne tute, kiel mi povas montri citante unu artikolon el tiu ĵurnalo. Ĝi estas skribita en speco de finna lingvo, kiu estas facile komprenebla escepte de kelkaj strangaj vortoj, kiuj tamen montriĝis esti pruntaĵoj el Esperanto. Jen mia traduko de la artikolo (la priparolataj Esperantaj esprimoj estas Esperantaj ankaŭ en la originalo):

Ĉu studi finne aŭ Esperante? 

Ni jam antaŭe raportis, kiel Esperanto iom post iom forpuŝas la finnan kiel instrulingvon en la finnaj universitatoj. Lastatempe vekis multe da publika diskuto la decido de la Universitato de Helsinko, laŭ kiu ĉiuj magistraj programoj fariĝos Esperant-lingvaj. Ni parolis pri la temo kun la rektoro de la universitato, Matilda Madetoja – aŭ "Manjo", per kiu Esperanta karesnomo ŝi estas vaste konata en la universitataj rondoj. Ĉar ŝia propra profesora katedro estas pri lingva sociologio, ŝi povis kompetente prilumi ankaŭ la fonon de la nuna evoluo.

Ni: Antaŭ cent jaroj en la Universitato de Helsinko oni batalis por certigi, ke oni povu studi ankaŭ en la finna lingvo, ne nur en la sveda, kiel antaŭe. Sed nun Esperanto ŝajnas iom post iom forpuŝi la finnan. Ĉu la estontaj diplomitoj scipovos paroli pri sia fako en la finna?

MM: Unue mi volas emfazi, ke la decido uzi Esperanton koncernas nur la magistrajn programojn, ne la bakalaŭrajn, en kiuj la studentoj unue lernos la finnan terminologion de sia fako. En la nuna mondo, kie Esperanto estas la internacia lingvo de scienco, komerco kaj politiko, la studentoj nur profitos, lernante uzi ĝin en siaj magistraj studoj.

Ni: Iuj diras, ke Esperanto estas tamen lingvo artefarita...

MM: De pluraj jardekoj oni preskaŭ ne plu aŭdas tiun argumenton. Ĝi ja estis ofte prezentata kontraŭ Esperanto komence de la dudekaj jaroj de la pasinta jarcento, kiam aperis proponoj uzi Esperanton en la Ligo de Nacioj –  vi certe konas tiajn nomojn, kiel Edmond Privat kaj Nitobe Inazo, kiuj post multjara laboro sukcesis igi Esperanton oficiala lingvo de la Ligo apud la franca kaj la angla.

Ni: Sed la tiama sukceso ĉefe ŝuldiĝis al la ŝanĝiĝo de la oficiala opinio de Francio, ĉu ne?

MM: Jes, tiel oni povas diri. Francio timis, ke iom post iom la angla tute forpuŝos la francan kiel la ĉefan lingvon de diplomatio. Prave aŭ malprave, la francaj reprezentantoj en la Ligo opiniis, ke Esperanto estas tamen pli proksima al la franca ol al la angla, sekve ĝi povus roli kiel enirejo al la franca lingvo. Krome, pluraj francaj diplomatoj havis proksimajn rilatojn kun la eldonejo Haĉeto (aŭ "Hachette", kiel ĝi ankoraŭ nomiĝis tiutempe), kiu de longa tempo publikigis Esperantajn librojn kaj deziris ricevi gravan mondan rolon tiurilate.

Ni: Sed tiutempe oni argumentis, ke Esperanto estas facila lingvo. Nuntempe oni pli ofte aŭdas plendojn, ke ĝi fariĝis malfacila. Kiel vi komentus tion, kiel lingvisto?

MM: Pri facileco de iu lingvo oni devas ĉiam demandi – facila por kiu, surbaze de kiu denaska lingvo, en kia lernomedio? Sed estas vere, ke iuj evoluoj post la Dua Mondmilito komplikis Esperanton, kiam ĝia rolo en la mondo rapide ŝanĝiĝis. Tuj post la milito ĝi estis nur unu el la laborlingvoj de la Unuiĝintaj Nacioj, kiuj heredis la rolon de la Ligo de Nacioj, sed iom post iom ĝi fariĝis pli kaj pli ekskluziva lingvo en ĉia internacia kunlaboro. Ekzemple, jam en la jaro 1954, kiam Ivo Lapenna, la lasta prezidanto de "Universala Esperanto-Asocio", proponis Esperanton kiel la ununuran laborlingvon de Unesko, la organizaĵo akceptis tion per granda plimulto de la voĉoj. Dum la pli kaj pli vasta uzo de Esperanto en ĝi okazis ŝanĝiĝoj, kiujn iuj rigardas kiel komplikaĵojn. Iuj eĉ diras, ke ekzemple la angla estus pli facila lingvo – sed malfacilas mezuri tion objektive, kaj ĉiuokaze, la demando estas pure teoria, ĉar Esperanton jam ne eblas detronigi.

Ni: Iuj diras, ke la ekesto de esperantanoj iel fuŝis la originan ideon de Esperanto – ili estas nova Esperant-lingva gento.

MM: Fakte la fenomeno de esperantanoj postulas sciencan analizon – ĉu temas pri nova etna grupo, aŭ tamen nur pri nova socia klaso uzanta Esperanton? Sed estis nature, ke inter la dungitoj de internaciaj organizaĵoj kaj internaciaj kompanioj aperis homoj, por kiuj Esperanto fariĝis la hejma lingvo kaj kiuj sendis siajn infanojn al Esperant-lingvaj lernejoj. En tiuj lernejoj kreskis la sekva generacio de la parolantoj, por kiuj Esperanto estis natura ĉiutaga lingvo, kaj en ilia uzo ĝi komencis ankaŭ ŝanĝiĝi. Kiu nuntempe diras "estas" anstataŭ "stas"? Aperis ankaŭ novaj tiel nomataj idiomaĵoj, netravideblaj dirmanieroj tipaj nur por Esperanto. Ne plu eblis esti flua parolanto de Esperanto sen regi tiujn. Ekzemple, kiel vi tradukus finnen "trovi siajn jeojn kaj umojn"?

Ni: Ne tuj venas en la kapon, konfesinde, kaj la finnoj ja ofte uzas la esprimon sentraduke... Sed oni devas do esti denaska esperantano por vere regi la lingvon? Ĉu viaj magistraj studentoj havos ŝancon?

MM: Estas nature, ke en lingvorilataj profesioj, kiel tradukistoj, interpretistoj, redaktoroj kaj tiel plu, la esperantanoj estas senrivalaj. Sed mi kredas, ke estonte niaj studentoj povos almenaŭ proksimiĝi al tiu nivelo.

Ni: Iam la tasko de la Akademio de Esperanto estis iom gardi la facilecon de la lingvo, aŭ ĉu mi ĝuste komprenis?

MM: Jes, se vi celas la iaman Akademion, kiu konsistis el membroj elektitaj nur pro siaj personaj meritoj, realaj aŭ supozataj. Estas kompreneble, ke pro la kreskanta rolo de Esperanto en la mondo, la lingvo ne plu povis resti en la manoj de diletantoj. Tial Unesko kreis la novan Akademion, al kiu la grandaj potencoj rajtas sendi konstantajn membrojn kaj la ceteraj landoj laŭvice kelkajn ŝanĝiĝantajn membrojn. Ili kompreneble ne plu havas ian fonon en la iama "Esperanto-movado" sed gardas la lingvajn interesojn de siaj ŝtatoj. Ne plu gravas ia absoluta "facileco" de Esperanto, oni parolas pri "egaleca malfacileco".

Ni: En la uzo de diversaj lingvoj temas do ĉiam ankaŭ pri potencrilatoj, ĉu ne?

MM: Kiel socilingvisto mi ne povas ne konfirmi tion! Esperanto estas en la nuna mondo la lingvo de la potenco. Ni devas zorge pensi, kian rolon ni deziras konservi por la finna, kvankam la daŭra disvastiĝo de Esperanto jam ne plu estas haltigebla.

La forgesitaj unuaj esperantistoj en Finnlando

La blazono de la finna nobela familio Nordenswan
(Nordensvan, 'norda cigno').
Kiel rilatas al Esperanto? Legu ĉi-sube!

 

Pri la unuaj esperantistoj en Finnlando restas malmultaj informoj – kiam oni eldonis la Enciklopedion de Esperanto (1933), iliaj nomoj estis jam forgesitaj. Helpe de la fruaj Adresaroj de la personoj kiuj ellernis la lingvon "Esperanto" kaj aliaj fontoj eblas tamen identigi kvin personojn, kiuj esperantistiĝis antaŭ la jaro 1892. Kvankam ĝis nun ne estis trovitaj informoj pri tio, ke ili havis rektan kontakton kun la pli postaj finnaj aktivuloj, du el ili postlasis beletrajn tekstojn de krestomatia nivelo.

La forgesita komenco

La plej unuaj jaroj de Esperanto en Finnlando, fine de la 19-a jarcento, estas kvazaŭ kovritaj de nebulo. En la Enciklopedio de Esperanto (1933/1934), Lauri Ilmari Lappi skribas sub la kapvorto "Finnlando" jene:

 

Estas neeble plu eltrovi, kiu estis la unua e-isto en Finnlando. E. atingis la landon jam en 1888. La plej malnova inter la nun vivantaj fideluloj, prof. G. J. Ramstedt, konatiĝis kun E. en 1891. La unua e-ista klubo ekagis jam en 1893 inter studentoj de la Politeknika Altlernejo en Helsinki, sed ĝi ekdormis post du jaroj. En 1895, kiam "Esperantisto" pro la perdo de siaj rusaj abonantoj ĉesis aperi, el la tuta eksterruslanda abonantaro (170) en la malgranda Finnlando troviĝis 12.

Ankaŭ Esperanto en Perspektivo (1974, p. 459) ripetas la informon pri la frua esperantistiĝo de Ramstedt, sed en mia blogaĵo pri li mi montris, ke la informo tre verŝajne estas malĝusta kaj li konatiĝis kun la lingvo nur en 1895. Pri la fino de la 19-a jarcento la verko scias preskaŭ nenion: "Esperanto enpenetris Finnlandon tra Svedio, la unuaj kluboj fondiĝis fine de la pasinta jarcento". Ankaŭ la Vikipedia artikolo pri la historio de la finna movado devas kontentiĝi kun la informoj en la Enciklopedio: "Laŭ Enciklopedio de Esperanto (EdE) de 1934, Esperanto atingis Finnlandon en 1888, sed oni ne klarigas kiel."

Inter la jaro 1890 kaj 1909 aperis en multaj kajeroj la tiel nomata "Zamenhofa Adresaro", Adresaro de la personoj kiuj ellernis la lingvon "Esperanto", kaj la kajeroj estas ciferecigitaj por Vikifontaro. En la unua kajero, kun listo de personoj kiu anoncis sin al Zamenhof ĝis 30 septembro 1889, ne troviĝas finnoj, sed en la dua listigo, kun novaj esperantistoj ĝis 13 januaro 1892, estas kvin nomoj el Finnlando. Tiuj kvin estas do la plej fruaj esperantistoj en Finnlando, kiujn ni konas laŭnome, kaj ĉiu el ili konatiĝis kun la lingvo plej malfrue en la jaro 1891. Ilia numerado en la listo sekvas nur alfabetan ordon kaj ne indikas, en kiu ordo ili registriĝis ĉe Zamenhof.

Fridolf Vladimir Gustafsson (?) (1853–1924)

 

Esperantisto numero 1152 estas "Gustafsson, F. W. Helsingfors. Finlando." (Helsingfors estas la sveda nomo de Helsinko.) Pri esperantisto kun tia nomo troveblas nenio alia informo en fontoj, kiujn mi konsultis, sed verŝajne ne estas tro aŭdace supozi, ke malantaŭ "F. W." kaŝiĝas la antaŭnomoj de Fridolf Vladimir Gustafsson, latinisto kiu fariĝis profesoro pri "Roma literaturo" (kio signifas Latinon kaj latinan literaturon) en 1892 (kaj jam la antaŭan jaron provizora profesoro) en la Universitato de Helsinko. En iuj fontoj "Vladimir" estas mallongigita "W.", kaj variado inter "V" kaj "W" estis kutima en nomoj tiutempaj. Oni povas pensi, ke latinisto facile interesiĝis pri la nova lingvo de Zamenhof; aliflanke, ofte latinistoj kaj aliaj profesoroj pri lingvoj ne tre aprezas Esperanton. Se temis pri profesoro Gustafsson, ŝajnas ke li ne longe interesiĝis pri Esperanto nek lasis ian postsignon en la finna movado. Ĉiuokaze, li – aŭ do iu alia Gustafsson – estis la sola esperantisto en ĉi tiu frua listo, kiu loĝis en Helsinko, la ĉefurbo de la tiama Grandduklando Finnlando, regata de la rusa caro.

 

Edward Hall (1857–1930)

Numero 1155 estas "Hall, Edward, kontorestro. Joensŭŭ [tiel!], Finlando". Joensuu estas urbo en Orienta Finnlando. La stranga skribmaniero kun "ŭŭ", se ĝuste ciferecigita, povas esti provo indiki, ke "uu" en la origina nomo estas ne du apartaj vokaloj sed nur unusola longa vokalo. Bedaŭrinde la Viena Esperanto-muzeo ankoraŭ ne skanis ĝuste ĉi tiun adresaron kaj mi do ne povis kontroli la originalon.

Pri Edward Hall aperas sufiĉe multe da informoj en la genealogia paĝaro Geni. Li naskiĝis en Finnlando al britaj gepatroj. La familio transloĝiĝis al Britujo ĉirkaŭ la jaro 1870, sed revenis al Finnlando fine de tiu jardeko. Almenaŭ kiam li edziĝis en Joensuu en la jaro 1885, Edward estis ankoraŭ registrita kiel "Englannin alamainen" (subulo, t.e. civitano, de Anglujo), sed laŭ siatempa nekrologo li estis "täydellisesti maahamme kotiutunut" (perfekte enhejmiĝis en nia lando). Dum sia tuta vivo li laboris en gvidaj postenoj de diversaj komercaj kaj industriaj entreprenoj; oni povas diveni, ke lia scipovo de la angla lingvo estis valora en eksterlanda komerco.

Direktoro Edward Hall (1857–1930).
Aŭtoro: Richard Hall (1910).
La artkolektoj de la urbo Pori / Vikipedio.

Mankas iu ajn informo pri Esperantaj aktivecoj de Edward Hall dum pli postaj jaroj, sed li lasis unu spuron en la internacia Esperanto-kulturo tradukante (sub la nomo Eduard Hall) la rakonton "La porcio de glaciaĵo" de la norvega verkisto Lars Dilling. Ĝi aperis felietone en la revuo "Esperantisto" aŭtune de la 1892-a jaro (septembro, p. 134–137; oktobro, p. 150–156; novembro 165–168; decembro p. 186–188). Poste lia traduko eniris eĉ en la Fundamentan Krestomation (1903), kaj tial la nomo de Hall restas en la historio de nia lingvo, eĉ se li verŝajne mem forlasis ĝin.

"La porcio de glaciaĵo" eble ŝajnas al nuntempa leganto iom naive romantika novelo, sed ne estas senvalora. La traduko de Hall enhavas, en la okuloj de nuntempa leganto, kelkajn lingvajn neglataĵojn, parton de kiuj Zamenhof korektis en la versio de la Fundamenta Krestomatio. Sed se oni konsideras, ke la traduko estis farita en 1891 aŭ komence de la sekva jaro, kiam la lingvo ekzistis nur de kvar jaroj kaj ne troviĝis multaj ekzemploj de beletra stilo, la lingvaĵo estas kontentige bona.

William Raoul (Rudolf) Hall (Hall-Tredinnick) (1831–1900)

Sub la  numero 1156 estas registrita "Hall, W. R. Vasa-Nikolaistad. Finlando." Temas pri la patro de Edward Hall, William Raoul (Rudolf) Hall, brita civitano, kiu tiutempe (kaj ĝis la fino de sia vivo) loĝis en la okcident-finnlanda urbo Vaasa.  Ni ne povas scii tion, ĉu la filo interesigis la patron pri Esperanto aŭ inverse, nek tion, kiel la patro okupiĝis pri Esperanto.

Ĉi-loke konantoj de la finna historio de Esperanto eble memoras pri Hilma Hall (1854–1922), aktiva esperantistino kaj la tradukinto de tri teatraĵoj de Aleksis Kivi. Ŝia fraŭlina nomo estis Hake, kaj laŭ informoj en Geni kaj Geneanet, ŝia edzo estis Gustaf Rudolf Hall, naskita en Jönköping, Svedio. La simileco de la familiaj nomoj estas do nura koincido.

Karl Henrik Kallenpoika Lundholm (1864–1922)

Sub la numero 1279 troviĝas dua nomo el Joensuu, kun la sama stranga skribmaniero kiel ĉe Edward Hall: "Lundholm, K. H. Joensŭŭ. Finlando". En Joensuu loĝis tia persono (li estas trovebla ankaŭ en Geni) sed estas malfacile trovi pli da informoj pri li. Laŭ la historio de la urbo Joensuu (Joensuun kaupungin historia I, 1985, p. 449, 625), meze de la 1880-aj jaroj restoraciisto Karl Lundholm kunrespondecis pri helpo al la mizeruloj de la urbo, sed nia Karl estis verŝajne tro juna por tia rolo. Kompreneble la restoraciisto povus esti la samnoma patro de la esperantisto, sed laŭ Geni la patro estis konstruisto-majstro, kaj la urba historio (p. 422) mencias masoniston Karl Lundholm en la 1880-aj jaroj – ne eblas scii, ĉu en la urbo troviĝis du aŭ tri viroj kun tiu nomo.

Sed estas pli-malpli certe, ke nia Karl Lundholm kaj Edward Hall konis unu la alian, kiam ili sendis siajn informojn al la Adresaro de Zamenhof – la urbo ja estis malgranda, kaj la stranga skribmaniero "Joensŭŭ" atestas pri interkonsiliĝo. Krome, se la familio Lundholm vere iam posedis restoracion, ili certe bone konis alian lokan restoraciistinon Anna Almberg (1860–1940, p, 476, 477 en la urba historio), kiun Edward Hall edzinigis en 1885, donante sian familian nomon ankaŭ al ŝiaj du jamaj gefiloj, naskitaj ekster geedzeco. En 1892 Edward Hall kun sia familio transloĝiĝis al Pori, sudokcidenta Finnlando, kaj Karl Lundholm restis la sola esperantisto en la urbo – pli multe ni ne scias. Cetere, el la kvinopo priskribata en ĉi tiu blogaĵo, li estas la sola, kiu eble estis finnlingva – la patro kaj filo Hall estis ja denaske anglalingvanoj (kvankam Edward verŝajne lernis bone kaj la finnan kaj la svedan), kaj profesoro Gustafsson ĉi-supre kaj nobelo Magnus Nordensvan ĉi-sube estis el svedlingvaj familioj.

Carl (Karl) Magnus Nordensvan (Nordenswan) (1850–1903)

La lasta sed vere ne lastsignifa el la kvin unuaj esperantistoj estas registrita sub la numero 1334: "Nordensvan, M., telegrafestro. Kuopio, Finnlando". Temas pri kortega konsilisto Carl Magnus Nordensvan el la orient-finnlanda urbo Kuopio. Ĉar li estis membro de nobela familio, informoj pri li facile troveblas en Geni. La mortanonco, kiun lia vidvino publikigis (svede en cetere tute finnlingva loka gazeto) en 1903, tekstas jene (mia traduko):

Estas anoncate, ke mia edzo telegrafestro, kortega konsilisto kaj kavaliro Carl Magnus Nordensvan, naskita la 12-an decembro 1850, forpasis post longa suferado en Kuopio la 28-an de julio je 8h30 antaŭtagmeze, plej proksime funebrata de mi, kvar infanoj, bofilo, maljuna patrino kaj parencoj. – Mathilda Nordensvan, fraŭline Åberg.

Telegrafestro, kortega konsilisto
Carl Magnus Nordensvan (1850–1903).
Foto: Geni / S. Merk. Johan Nordenswan.

Estas mirinde, ke eĉ pri Magnus Nordensvan ne plu restis memoro inter la finnaj esperantistoj, kiam ili skribis pri sia frua historio komence de la 1930-aj jaroj, kvankam li estis certe la plej eminenta inter la fruaj adeptoj de Esperanto – ne nur pro sia relative alta socia pozicio, sed ankaŭ pro tio, ke li verkis tri originalajn Esperantajn novelojn, kiuj estis publikigitaj en la kolekto Esperantaj Prozaĵoj, redaktita de L. de Beaufront por la prestiĝa pariza serio "Kolekto Esperanta, aprobita de Do Zamenhof" (unua eldono 1902, tria eldono 1907). Kiam la organizita movado en Finnlando vere komenciĝis dum la unuaj jaroj de la nova jarcento, kun Nino Runeberg (1874–1934) kiel elstara gvidanto, ĝi koncentriĝis en Helsinko kaj la unuaj esperantistoj en provincaj urbetoj ne plu estis memorataj.

En Esperanto en Perspektivo, "K. M. Nordensvan" estas fakte menciita trifoje: kiel premiito de iu el la fruaj belartaj konkursoj (p. 52) kaj kiel frua prozisto (p. 137 kaj 138). Sur tiu tria paĝo troviĝas eĉ karakterizo de liaj tri noveloj:

Esperantaj Prozaĵoj enhavas tri novelojn de la Finno Karl Magnus Nordensvan (1850–1903), kortega konsilanto. La verkisto uzas artifikajn temojn, kaj verkas realisme, kun granda harmonio inter lingvo, rakontostrukturo kaj disvolviĝo. Iom romantika, la aŭtoro tamen efikas kredeble, kaj neniam falas en sentimentalecon.

Tamen, en la sama verko la ĉapitro pri la historio de Esperanto en Finnlando – kompreneble skribita de alia persono – eĉ ne mencias Nordensvan. Neniu estas profeto en sia urbeto!

La tri noveloj eldonitaj en Esperantaj Prozaĵoj unue aperis en la revuo L'Espérantiste ĉirkaŭ la ŝanĝo de jarcento; kvankam ne pasis multaj jaroj depost la tradukaĵo de Edward Hall, la noveloj de Nordensvan prezentas pli maturan literaturan lingvaĵon. La unua novelo, "Alpa rozo", estas mallonga rakonto pri seninfana profesoro, ekskursanta en Svisujo; "ciganino" lasas ĉe li infaneton, kiun li kaj lia edzino devas ekprizorgi. – La dua novelo, "La kristnaska bulko", estas pli longa rakonto pri patro kaj filo, kiuj fremdiĝis unu de la alia sed repaciĝas okaze de Kristnaska festo. Cetere, la nomo de la filo ("Ville Rojni") montras, ke la aŭtoro priskribas familion finnlingvan. – La tria novelo, "Inter tomboj", estas la plej longa el la tri. Estas rakonto pri instruistino el la hejma provinco de Nordensvan, kiu vojaĝas al "Helsingforso" (Helsinko) por viziti la tombon de sia fianĉo subite mortinta antaŭ unu jaro, kaj fine trovas tie novan feliĉan amon. Nu, la tri noveloj eble estas iom pli sentimentalaj ol la teksto en Esperanto en Perspektivo diras, sed oni povas diri, ke Nordensvan bone sukcesas konservi la koherecon en rakontoj diverslongaj.

"Alpa rozo" reaperis en la kolekto 33 rakontoj (1964), redaktita de Reto Rossetti kaj Ferenc Szilágyi. La novelo "La kristnaska bulko" estas unu el la nur 18 originalaj rakontoj, kiujn William Auld elektis por sia Nova Esperanta Krestomatio (1991). La noveloj de Nordensvan do restas la plej gravaj memoraĵoj el la matena krepusko de la finna Esperanto-movado.

Infano el Porkkala

 

Sur la fama mapo Carta Marina de la jaro 1539, la armeo de la Sveda Regno rajdas kontraŭ tiu de la Moskva Regno. La farinto de la mapo Olaus Magnus (1490–1557), historiisto kaj katolika pastro, eble deziris ilustri ne tiom la konstantajn batalojn inter la du regnoj kiom pr[o]elium glaciale, surglacian batalon, kiu estis granda mirindaĵo en Italio, kie Olaus publikigis sian mapon. Malantaŭ la kanonoj de la svedoj oni vidas lokon nomatan Porkaraud – tio estas iom difektita formo de la sveda Porkala udd 'duoninsulo Porkala'. Por rakonti pri mia persona rilato al tiu Moskva Regno kiu fariĝis Rusio, Sovet-Unio kaj denove Rusio, mi devas komenci la rakonton ĝuste de tiu duoninsulo, kies finna nomo estas Porkkala.

Tamen mi devas unue skribi mallongan prologon. En la jaro 1939, kiam miaj gepatroj ankoraŭ estis infanoj, Sovet-Unio atakis Finnlandon sen ia ajn pravigo. Pro tiu atako Sovet-Unio estis eksigita el la Ligo de la Nacioj, sed Finnlando ricevis nenian signifan helpon de ekstere; pro la ĵusa pakto inter Sovet-Unio kaj Germanio, eĉ Germanio ne helpis al Finnlando. Post tiu tiel nomata Vintra Milito kaj mallonga paco venis alia, pli longa milito inter Finnlando kaj Sovet-Unio, parto de la Dua Mondmilito; en ĝi Finnlando defendis sian sendependecon kontraŭ Sovet-Unio (la sorto de niaj sudaj najbaroj montris, kia estus la alternativo), sed ja ankaŭ aliancis kun la Nazia Germanio kaj nerekte servis al ties interesoj. Paco venis fine en 1944: Finnlando devis cedi al Sovet-Unio grandajn partojn de Karelio kaj pagi grandajn reparaciojn, sed male ol en ĉiuj aliaj okcidentaj najbaroj de Sovet-Unio, en Finnlandon ne venis okupanta armeo nek okazis ŝtatrenverso aranĝita de Sovet-Unio.

Mi naskiĝis en 1955 en tiu postmilita Finnlando, kies politikon gvidis unu klara celo: konstrui normalajn rilatojn kun la orienta najbaro kaj tiel eviti venontajn militojn. Miaj gepatroj, kvankam spertintaj la timigajn militajn tempojn, ĉiam parolis pri Sovet-Unio aŭ pozitive aŭ almenaŭ pragmate: ni ne povus elteni novan militon, tial ne ekzistas alternativo por bonaj rilatoj. Kompreneble la bonaj rilatoj havis ian prezon: Sovet-Unio volis influi ankaŭ la internan politikon de Finnlando kaj la finnaj politikistoj devis silenti pri la malbonaj flankoj de la soveta sistemo; en Okcidenta Eŭropo tia dependeco de Sovet-Unio komencis nomiĝi "finnlandiĝo". Sed Finnlando rajtis tamen konservi kapitalismon kaj multpartian demokration, male ol ĉiuj landoj de Orienta Eŭropo. Finnaj firmaoj povis ankaŭ komerci kun Sovet-Unio sub favoraj kondiĉoj, ĉar la finnaj produktoj ofte estis pli bonkvalitaj ol tiuj el la socialismaj landoj kaj en la sovet-unia merkato mankis konkurenco.

Kiam mi naskiĝis, la duoninsulo Porkkala estis sovet-unia armea bazo, nur 30 kilometrojn for de mia hejmurbo Helsinko, la ĉefurbo de la lando. Ĉiuj loĝantoj de la duoninsulo, ĉefe svedlinganoj, devis forlasi siajn hejmojn en dek tagoj aŭtune 1944, kiam Sovet-Unio trudis al Finnlando lukontrakton pri Porkkala, sed ilia nombro estis malgranda kompare kun ĉiuj finnoj, kiuj devis tiujare forlasi la perditan parton de Karelio. La grava fervojo inter Helsinko kaj Turku pasis tra la teritorio de Porkkala; la trajnoj rajtis plu veturi, sed iliaj fenestroj devis esti kovritaj kaj kompreneble ili ne rajtis halti. Se iuj finnoj transiris la limon de la teritorio – kaj precipe surmare tio povis okazi senintence – ili estis malliberigitaj, kaj iuj estis senditaj al Siberio por pluraj jaroj.

Laŭ la lukontrakto, Sovet-Unio estis okuponta la duoninsulon Porkkala dum kvindek jaroj ĝis 1994 (ne antaŭvidante ke ĝi mem ĉesos ekzisti antaŭ tio...), sed jam en la jaro 1956 oni solene redonis la teritorion al Finnlando. Tio bele simbolis la novajn bonajn rilatojn inter la du landoj – sed ankaŭ strategie Porkkala ne plu estis tiel grava por Sovet-Unio, ĉar ĝi ĉiuokaze okupis la tutan Estonion sude de la Finna Golfo, kaj en la defendo kontraŭ militŝipoj, misiloj anstataŭis surbordan artilerion. La iamaj loĝantoj de Porkkala rajtis reiri al siaj hejmoj (grandparte detruitaj), sed ankaŭ iuj loĝantoj de Helsinko komencis aĉeti tie parcelojn kaj konstrui domojn. Ankaŭ miaj gepatroj faris tiel, kaj nia familio transloĝiĝis en la teritorion de la iama militbazo en 1962, la saman jaron kiam mi komencis lernejon.

La nova ĉirkaŭaĵo estis tre malsimila al nia antaŭa en norda kvartalo de Helsinko. La najbaroj estis malmultaj, kaj dum la unuaj jaroj ili ĉiuj estis svedlingvanoj. Mi kaj mia frateto povis ludi en grandaj arbaroj. En tiuj arbaroj troviĝis diversaj fosoj, fosaĵoj kaj tranĉeoj, kaj en ili kuŝis volvaĵoj de pikdrato. Troviĝis ankaŭ fundamentoj de iamaj domoj kun diskreskintaj ĝardenoj. Malantaŭ la lernejo troviĝis vera bunkro, nur parte kolapsinta, kiun la plej kuraĝaj infanoj eniris spite al malpermesoj. Ĉion ĉi mi rigardis kiel normalan parton de mia ĉirkaŭaĵo. La plenkreskuloj parolis pri rusoj, kiuj iam estis ĉi tie kaj konstruis la militajn instalaĵojn. Mi verŝajne ne komprenis, ke la domoj iam starintaj sur la enarbaraj fundamentoj malaperis ĝuste dum ilia tempo ĉi tie.

La komercaj rilatoj inter Finnlando kaj Sovet-Unio iom suferis pro la manko de finnoj sciantaj la rusan, kaj en pli kaj pli da mezgradaj lernejoj oni komencis proponi la rusan kiel elekteblan lernofakon. Ankaŭ mi komencis 16-jara lerni la rusan kun granda intereso, do mi parolas la rusan de kvindeko da jaroj. Poste mi ekstudis aliajn slavajn lingvojn en universitato, aldone al ĝenerala lingvistiko. Efektive, dum la 70-aj jaroj la rusa estis furora fako en la finnaj universitatoj. Parto de la studentoj vere admiris la sovet-unian politikan sistemon – tio estis parto de la politika radikaliĝo de la okcident-eŭropa junularo ekde la fino de la sesdekaj jaroj (legu la premiitan romanon Sesdek ok de Sten Johansson!) – sed multaj studis la rusan simple por ricevi bonajn laborlokojn en komercaj entreprenoj kaj, kiel mi, rilatis al Sovet-Unio pragmate, sen aparta admiro aŭ aparta kritikemo.

Gravan rolon en Finnlando havis la duonoficiala asocio por amikeco inter Finnlando kaj Sovet-Unio. Ĝi fondis lokan klubon ankaŭ en nia hejma municipo, sed la klubo nomis sin ne laŭ la nomo de la municipo sed laŭ la duoninsulo Porkkala, ĉar tiu nomo estis pli konata por rusianoj kaj ĉar la redono de la teritorio al Finnlando en 1956 estis bela simbolo de kunlaboro. Kiel junulo mi iom partoprenis la agadon de la amikeca klubo; mi supozas ke mi la unuan fojon parolis ruse kun sovet-uniaj junuloj, kiuj venis al amikeca vizito kaj volis sekrete ŝanĝi monon (veturante eksterlanden el Sovet-Unio, oni povis ricevi nur tre malgrandajn sumojn de ŝanĝebla okcidenta valuto).

Poste mi dum kelka tempo agis ankaŭ en la estraro de la amikeca klubo de Porkkala, kaj mi memoras diskuton pri tio, ĉu oni postulu ke la verkoj de Aleksandr Solĵenicin, sovet-unia disidento kaj Nobel-premiita verkisto, estu forigitaj el la municipa biblioteko. La finnaj eldonejoj ne kuraĝis publikigi liajn librojn, kio estis unu malbela ekzemplo de la "finnlandiĝo"; la unua volumo de la finna traduko de lia ĉefverko La Gulaga Arĥipelago estis publikigita en Svedio, sed oni rajtis libere disvastigi ĝin en Finnlando. En la estraro de la amikeca klubo multaj tamen komprenis, ke iujn limojn de libereco oni devas defendi, kaj laŭ mia memoro oni ne sendis postulon al la municipa biblioteko. Post tiom da jaroj min tamen mirigas, ke la diskuto pri tiu eventuala postulo tiam ŝajnis tute normala afero.

La grandaj ŝanĝoj en Orienta Eŭropo kaj la disfalo de Sovet-Unio en 1991 plenigis la finnojn per grandaj esperoj. Nun, finfine, ni ekhavos trans nia 1300-kilometra orienta landlimo normalan eŭropan ŝtaton kun kiu oni povos havi amikecon naturan, ne oficiale altruditan. Nia pacienco estos rekompencita! Efektive, Finnlando ankaŭ iom suferis, kiam la eksportaj firmaoj perdis sian protektatan pozicion en la merkato de Rusio, sed certe malmultaj pro tio deziris revenon de Sovet-Unio.

Mi faris mian universitan karieron ekde la 1980-aj jaroj ĝis 2020 kiel slavisto, sed anstataŭ la rusa lingvo mi specialiĝis pri la bulgara kaj pri la balkanaj landoj. Rusion mi preskaŭ ne vizitis, sed povis tamen en 2014 partopreni ekspedicion de helsinkaj lingvistoj kaj studentoj al la insulo Saĥaleno ĉe Pacifiko. Tio estis neforgesebla travivaĵo, pri kiu mi rakontis ankaŭ en ĉi tiu blogo en la 12-parta "Orienta Taglibro" (rigardu ekde aŭgusto 2014 ĝis marto 2015).

En 2014 komencis tamen jam evidentiĝi, ke niaj esperoj pri la orienta najbaro de Finnlando estis trompaj. Rusio, unu el la ŝtatoj, kiuj promesis garantii la eksterajn limojn de Ukrainio, invadis Krimeon kaj komencis militon en Orienta Ukrainio. Tre longe, tro longe oni en Finnlando kaj Okcidenta Eŭropo rifuzis vidi, al kia diktaturo kaj militemo Rusio glitas, ĝis la agreso kontraŭ la tuta Ukrainio en 2022 fine malfermis la okulojn. La finnoj kompreneble memoris pri tiu same nejusta atako en 1939, kiun mi menciis komence de ĉi tiu teksto. Granda plimulto de la finnoj komencis postuli aliĝon al NATO, kaj post mallonga hezito la politikistoj de ĉiuj grandaj partioj sekvis. En sia novjara parolado de 2023 la prezidento de Finnlando priskribis Rusion en maniero, kiu eblis neniam antaŭe post la Dua Mondmilito. Li vidis nian orientan landlimon ankaŭ kiel limon inter du malsamaj mondrigardoj. La turisma kaj komerca trafiko trans tiu limo estas nun nur malgranda ono de tiu antaŭ nur kelkaj jaroj.

Mi scias, ke historio neniam haltas kaj estas neniam antaŭvidebla. Iam aperos ankaŭ alispeca Rusio, espereble pli bona. Sed mi verŝajne ne vidos ĝin nek vizitos Rusion iam ajn denove. Preskaŭ nenio restas el tiu mia rilato kun Rusio, kiu komenciĝis en la duoninsulo Porkkala. Kvankam la ordinaraj rusianoj ne komencis ĉi tiun militon, granda parto de ili aprobas ĝin, kaj eĉ se ili ne rekte kulpas pro ĝi, ili ne povas eviti respondecon. Se ili ne pritraktos sian respondecon same efike kiel la germana popolo faris post naziismo kaj ne pagos reparaciojn al Ukrainio, Rusio neniam havos honorindan estontecon.

Mi volis kredi je bono, sed trafis nur elreviĝon kaj seniluziiĝon. Anstataŭ "la rusianoj estas plejparte bonaj homoj" mi nune kredas, ke "ekzistas ankaŭ bonaj rusianoj". Sed ankaŭ tiun kredon mi devas klopodi defendi. Kiam rusiaj misiloj trafas ukrainajn urbojn por detrui ilian elektran, hejtan kaj akvan sistemojn; kiam ukrainaj civiluloj estas torturataj, seksperfortataj kaj mortigataj, mia defendo ŝanceliĝas. En la plej malbonaj momentoj mi nur malamas ĉiujn rusianojn, sed ĝis nun sukcesis eltiri min el tiu ŝlima marĉo.

Tia estis la historio de mia trompiĝo.