Esperantisto kiu komprenis Sanktan Cirilon

Enciklopedio de Esperanto (1933) informas, ke unu el la ĉefaj aktivuloj de la finna Esperanto-movado tuj post la Unua Mondmilito estis G. Ĉernohvostov. Pli ofte li tamen skribis sian nomon Georg Tschernochvostoff, kaj tiel li aperas ekzemple en la membrolisto de la Lingva Komitato en la 1930-aj jaroj. Laŭ la Jarlibro de la Lingva Komitato kaj de ĝia Akademio de la jaro 1938, lia denaska lingvo estis "rusa – blankrusa - ukraina" (supozeble la rusa), li naskiĝis en 1888, esperantistiĝis en 1908 kaj estis elektita en la Lingvan Komitaton en 1926. Li donas sian helsinkan strat-adreson en la sveda – la rusaj enmigrintoj en la tiutempa Finnlando ofte estis trilingvaj ruse-svede-finne.

La historiistoj de la fotografia arto en Finnlando rekonas en la nomo de Tschernochvostoff faman amatoran fotografiston, kaj pro tio li havas artikolon en la finna Vikipedio. (Efektive, ankaŭ la plej fama finna esperantisto Vilho Setälä same famiĝis kiel pioniro de fotografio.) Sed la nomo de Tschernochvostoff tuj sonas konata ankaŭ por slavisto: li ja estis la helsinka negocisto kiu, ekstudinte slavistikon apud sia profesio, kreis la tiel nomatan finnan teorian pri la deveno de la glagolico.

Por neslavisto necesas klarigo. La unuan skriblingvon de la slavoj, Slavonon, kreis Sankta Cirilo kune kun sia frato Metodio en la 9-a jarcento de nia erao. Ili tradukis en Slavonon bibliajn librojn kaj aliajn tekstojn bezonatajn en diservo. Kvankam la cirila alfabeto, nuntempe uzata en la rusa kaj pluraj aliaj slavaj lingvoj, estas nomita laŭ Cirilo, li tamen ne kreis ĝin: la plej malnovaj slavonaj tekstoj estas skribitaj per alia alfabeto, nomata glagolico, kaj ĝi estis propra kreaĵo de Cirilo. La bildo ĉi-supra montras la originan glagolicon.

La deveno de la glagolico estis problemo por la slavistoj, kiuj ne trovis kontentigan klarigon por la formo de ĝiaj literoj. La deveno de iuj unuopaj literoj estis evidenta, ekzemple la litero por c (la lasta en la tria linio ĉi-supre), kaj eĉ pli klare la litero por ŝ (la dua en la kvara linio) tre similas al la respondaj hebreaj literoj cadi kaj ŝin. Sed por la pli multaj literoj ne eblas trovi tiajn modelojn. El kiu nubo ili falis?

Georg Tschernochvostoff pritraktis tiun ĉi enigmon en sia magistra disertaĵo de la jaro 1947. Ĉar la glagolico ne evoluis iom post iom, sed estis konscie kreita de unusola homo Cirilo, Tschernochvostoff komprenis, ke oni devas konsideri ĝuste liajn historian situacion kaj eblajn motivojn. Ĉu la kono de la lingvokrea laboro de Zamenhof helpis al Tschernochvostoff trovi tiun aliron al la problemo?

Tschernochvostoff supozis, ke ĉar Cirilo volis krei por la slavoj novan skriblingvon, kiun oni povos uzi en la plej sanktaj kristanaj tekstoj kaj diservaj libroj, li enmetis en sian novan alfabeton kiel eble plej multe da kristanaj simboloj por altigi ĝian prestiĝon. En la formoj de la literoj ripetiĝas cirklo (simbolo de eterneco) kaj triangulo (simbolo de la Sankta Triunuo). La plej unua litero havas la formon de la plej grava kristana simbolo, kruco. Ĝia sonvaloro estas a kaj ĝia nomo estas azŭ 'mi' (supozeble aludo al la kelkaj lokoj en la Malnova Testamento, kie la kristana dio anoncas sin per tiu vorto). La dua litero havas la sonvaloron b kaj la nomon bogŭ 'dio'; ĝi havas supre tri strekojn, kiuj povas aludi al la Sankta Triunuo, la ekzistomaniero de la kristina dio. 

La plej konvinka estas la klarigo de Tschernochvostoff por tio, kial la dua litero de la dua linio, kun la sonvaloro i, kaj la dua litero de la tria linio, kun la sonvaloro s, estas spegulbildoj reciproke rilate la horizontan akson, kaj krome plej klare montras la simbolojn de la Triunuo kaj eterneco. La nomon de Jesuo, Slavone isusŭ, oni preskaŭ neniam plene skribas, ĉar ĝi estis tro sankta; anstataŭe aperas la mallongigo is, kiu do ricevas belan formon pro la fasono de i kaj s. Krome, la samaj du literoj aperas en la komenco de la Evangelio laŭ Johano: iskoni bě slovo 'en la komenco estis la Vorto' – kaj ni scias, ke Cirilo kaj Metodio komencis sian tradukon de la sanktaj tekstoj ĝuste per tiu teksto.

Tschernochvostoff neniam publikigis siajn rezultojn en iu scienca revuo; evidente li, jam farinte karieron kiel negocisto, konsideris sin nur hobia studento. Liajn ideojn diskonatigis inter la slavistoj lia instruisto, profesoro Valentin Kiparsky (1904–1983), kiu do estis pli juna ol sia studento. Kiparsky ĉiam memoris mencii, ke la ideoj ne estas liaj propraj. Oni komencis paroli pri la "finna teorio" de la deveno de la glagolico. Ĉar Tschernochvostoff mortis en 1956, inter la slavistoj ĝis la nuna tago cirkulas mito pri la "antaŭtempe mortinta" juna finna slavisto, kiu ne havis okazon daŭrigi siajn esplorojn. Oni ne scias, ke li mortis kiel 68-jara pensiulo.

Kiam mi ricevis la iaman katedron de Kiparsky en 1986, oni konis la ideon de Tschernochvostoff surbaze de la artikoloj de Kiparsky, sed la magistra disertaĵo de Tschernochvostoff mem ne plu troviĝis en la universitata biblioteko. Feliĉe lia vidvino trovis ĝian kopion inter la postlasaĵo de sia edzo kaj donacis ĝin al la universitato. Pri la esperantisteco de Tschernochvostoff mi tiam ankoraŭ ne sciis. Kiam mi antaŭ kelkaj jaroj iris rerigardi lian disertaĵon en la biblioteko, mi devis unue lasi mian bibliotekan karton ĉe la deĵoranta bibliotekisto – la universitato do nun zorge gardas la magistran disertaĵon, kiu influis slavajn studojn pli multe ol multaj doktoraj disertaĵoj.

POSTSKRIBOJ

Skribis Osmo Buller: ”Li aktive kontribuis al Esperanta Finnlando. Ekz. en 1920 li protestis pro la reelekto de René de Saussure kiel akademiano, kvankam li propagandis konkuranton de Esperanto. En la sekva numero aperis sciigo, ke de Sausuure estis elstrekita kiel akademiano, sed la sciigo venis, kiam la numero jam estis presata.”

Skribis Kalle Kniivilä: ”Li evidente membris en la klubo Espero en Petrogrado, ĉar li estas menciata kiel ano de la nova estraro de la restarigita klubo en 1913 en ĉi tiu raporto. "3 марта 1913 года Эсперо возобновило свою деятельность общим собранием в библиотеке Педагогического Музея в Соляном Городке. Был избран комитет из 6 лиц: Кремлёв, Рогачов-Антонов, Васильев-Эльве, Стоян, Чернохвостов и Лоренцсон."

Georg Tschernochvostoff sur sia velboato en Helsinko, 1930-aj jaroj
(La Urba Muzeo de Helsinko, licenco CC BY 4.0)

Georg kaj lia edzino Nina Tschernochvostoff velas, 1930-aj jaroj;
fotis Constantin Grünberg
(La Urba Muzeo de Helsinko, licenco CC BY 4.0)

Eskatologio por esperantistoj

Paŭlo el Tarso, kiun multaj rigardas kiel la fondinton de la organizita kristanismo, havis problemon iam ĉirkaŭ la mezo de la unua jarcento de nia erao. Ĝis tiam la kristanoj kredis, ke Jesuo el Nazareto, ekzekutita sed mirakle reviviĝinta, baldaŭ revenos el la ĉielo en gloro kaj fondos sian regnon inter siaj sekvantoj. Sed nenio tia okazis, kaj oni komencis demandi, kia estos la sorto de tiuj kristanoj, kiuj mortas jam antaŭ la reveno de Jesuo, ankaŭ nomata Kristo. En siaj malfruaj verkoj Paŭlo komencis klarigi, ke en iu senco la Dio jam "liberigis nin el la potenco de mallumo, kaj transportis nin en la regnon de la Filo de Sia amo" (Epistolo al la koloseanoj). Poste aliaj kristanaj teologoj kreis pliajn eskatologiajn teoriojn – eskatologio signifas "doktrino pri la fina sorto de la homoj kaj de la mondo" (PIV).

En ĉi tiu teksto mi tamen ne intencas paroli pri religioj, sed pri ideaj movadoj en situacio, kie la bazaj dogmoj bezonas revizion – kaj precipe pri la eskatologio de la Esperanto-movado. Ni prikantas ĝin en ĉiu kongresa inaŭguro: "Nia diligenta kolegaro / en laboro paca ne laciĝos / ĝis la bela sonĝo de l' homaro / por eterna ben' efektiviĝos." La tradicia fina celo de la Esperanto-movado estas la ĝenerala tutmonda uzo de Esperanto kaj la frateco inter ĉiuj popoloj, al kiu la uzo de Esperanto helpas. Nuntempe oni nomas tiun eskatologian celon "finvenkismo", sed en la komencaj tempoj de la movado oni ne bezonis tian terminon, ĉar oni aliajn celojn ne havis. (Tamen, la laborista Esperanto-movado rigardis la laboristojn, ne la tutan homaron, kiel la unuavican profitonton de Esperanto.)

Kiel mi skribis en pli frua blogaĵo, Zamenhof estis konvinkita, ke neniu nacia lingvo akiros agnoskon kiel la ĉefa internacia lingvo kaj tial la tempo mem laboros por Esperanto. Nun la angla lingvo tamen konkeris ĝuste tian pozicion. Kvankam la avantaĝoj de Esperanto, facileco kaj neŭtraleco, principe plu validas, fariĝas pli kaj pli malverŝajne, ke la homaro volus anstataŭi la anglan per Esperanto kaj perdi la amason de la tekstoj kaj de la homoj lernintaj la anglan, kiuj jam ekzistas. Eĉ se la homaro elektis iom malĝustan vojon, reiri al la vojkruciĝo ne plu valorus la penon. Ĉio ĉi kreis eskatologian krizon por la Esperanto-movado: kien la movado volas moviĝi?

Kiel priskribas Jukka Pietiläinen en sia kontribuo al la festrlibro de Humphrey Tonkin (La arto labori kune, 2010), ekde la 1960-aj jaroj la prilingva ideologio de la Esperanto-movado komencis ŝanĝiĝi. Anstataŭ "la monda lingvo-problemo" oni komencis paroli pri "lingvaj problemoj" kaj "lingvaj rajtoj", defendi la egalajn ekzistorajton de ĉiuj lingvoj, kaj kontraŭi la anglan ne tiom por anstataŭigi ĝin per Esperanto, sed por kritiki la lingvan imperiismon ligitan al ĝi. Tiu ŝanĝiĝo, laŭ Pietiläinen, "ankaŭ proksimigis Esperanton [Esperanto-movadon, mi dirus – JL] al la ekstera mondo, kie la problemo de lingva diskriminacio kaj malapero de lingvoj ricevis multe pli da atento ol nur antaŭ kelkaj jardekoj". Ĉar ni nunaj esperantistoj aliĝis al la movado nur dum kaj post ĉi tiu ideologia ŝanĝo, ni eble ne vidas, kiel granda la ŝanĝo estis: Zamenhof ja ne vidis valoron en la lingva diverseco, sed skribis male: "Ni konfesas, ke kiom ajn ni rompis al ni la kapon, ni neniel povis kompreni, en kio nome konsistus la malfeliĉo por homaro, se en unu bela tago montriĝus, ke ne ekzistas jam plu nacioj kaj lingvoj naciaj, sed ekzistas nur unu ĉiuhoma familio kaj unu ĉiuhoma lingvo" (Esenco kaj estonteco..., 1898). Rimarku, ke el ĉi tiu starpunkto de Zamenhof estus "eterna ben'", se la tuta homaro parolus ekzemple nur la anglan – li nur ne kredis, ke tio estos reala alternativo.

Tiu ideologia ŝanĝo kreis situacion, en kiu multaj ordinaraj esperantistoj, precipe novaj, entuziasme plu parolis pri Esperanto kiel la estonta mondolingvo, dum la movadaj gvidantoj, kvankam ne rekte rezignante tiun celon, laboris ĉefe por aligi la Esperanto-movadon al aliaj movadoj por lingvaj rajtoj kaj aliaj homaj rajtoj, kaj al la internacie kunlaborado en la kadro de la organizaĵoj de la UN-familio. Oni sciis kritiki precipe la anglan, sed la nova identiĝo kun aliaj internaciaj organizaĵoj ankaŭ iom malhelpis la defendadon de la malgrandaj lingvoj. Tiujn ja mortigas precipe la ĉefaj oficialaj lingvoj de ĉiu lando – la angla minacas ilin nur en la landoj anglalingvaj. Laŭ la Bulonja Deklaracio, la baza dokumento de la movado, Esperanto "povus servi kiel paciga lingvo de publikaj institucioj en tiuj landoj, kie diversaj nacioj batalas inter si pri la lingvo", sed la pli posta Esperanto-movado havis nur "interŝtatan" koncepton pri internacieco kaj ne provis enmiksiĝi en la internan politikon de multlingvaj landoj.

La eskatologian krizon kaŭzitan de la tutmonda angla alfrontis pli eksplicite la Manifesto de Raŭmo (1980), kies subskribintoj deklaris, ke "la faligo de la angla lingvo estas nek tasko nek zorgo de la esperantistoj". Ili emfazis, ke "la serĉado de propra identeco igis nin koncepti esperantistecon kvazaŭ la aparteno al mem elektita lingva minoritato" (kion oni ofte citas sen la vorto "kvazaŭ", iom misgvide). La subskribintoj de la Manifesto faris do similan turnon kiel Paŭlo el Tarso: iusence ni estas jam liberigitaj! Parto de la subskribintoj de la Manifesto fondis poste la tiel nomatan Esperantan Civiton, kiu estas nur speco de rolkostumado, sed "raŭmismo" restis la ĝenerala nomo de ĉiuj tendencoj serĉantaj la sencon de Esperanto en tiuj kulturo kaj komunumo, kiuj jam ekzistas, dum "finvenkismo" serĉas tiun sencon en la estonta pli ĝenerala uzo de Esperanto. Kaj kompreneble ekzistas diversaj kombinoj de la du.

Unu ekzemplo de nuntempa finvenkismo estas la artikolo "Esperanto: lingvo nur principe ĝena por kapitalistoj kaj imperiistoj" de la eminenta eseperantisto Renato Corsetti en la festlibro de Ulrich Lins (En la mondon venis nova lingvo, 2018).  Laŭ li, "inter la pli junaj esperantistoj, antaŭ la indiferenteco de la mondo al niaj ideoj, la reago estis, ke ni ne celas disvastigi Esperanton kiel duan lingvon por ĉiuj sed nur zorgi pri nia propra ĝardeneto." Li mencias la Manifeston de Raŭmo, kies celojn li kontraŭas: "Kun tia Esperanto, kiu rezignis pri siaj idealaj celoj, ni ne volas havi ion komunan. [...] La certigo de lingvaj homaj rajtoj estas la pravigo de la Esperanto-movado." Rimarku, ke la "lingvaj homaj rajtoj", kiujn Corsetti en sia fina frazo mencias kiel la esencan pravigon de Esperanto, ne estas la tradicia ideologio de la movado, sed eniris ĝin nur ekde la 1960-aj jaroj, kiel mi ĉi-sube skribis referencante al Pietiläinen. Rimarku ankaŭ, ke Corsetti asocias la raŭmismon kun "la pli junaj esperantistoj" – tamen mi kaj aliaj subskribintoj de la Manifesto jam preterpasis nian sesdekan, iuj el ni eĉ nian sepdekan naskiĝtagon. Iusence la granda disdivido en la movado, indikita de Corsetti, temas do nur pri la disdivido inter la junaj esperantistoj de la 1960-aj kaj 1980-aj jaroj.

Ĉar la angla fariĝis la lingvo, kiu Esperanto volis esti, ĝi tamen restas dorno en la karno de multaj esperantistoj. Eĉ la Manifesto de Raŭmo, kiu pretendis ne zorgi pro la angla, tamen sentis la devon subtaksi ĝin ("la angla rolas nur kiel help-lingvo ... eĉ malpli grave ol iam la franca" – eĉ en 1980 tio certe ne plu estis vera!). Oni ne pruntas internaciajn vortojn el la angla, kvankam la 15-a regulo de la Fundamenta Gramatiko ŝajnus tion rekomendi. La esperantistoj ofte montras kvazaŭ anglofobion – ankaŭ mi neniam skribas angle en mia Facebook, kvankam mi jam uzis tie multajn aliajn lingvojn. Ĉion ĉi la mondo neniel rimarkas, nek tio influas la pozicion de la angla. Eble temas nur pri rezulto de nia propra longa eskatologia krizo kaj estus tempo transvivi ĝin? Finfine, oni eĉ ne bezonas esti movadano por esti Esperant-lingvano, kaj neniu lingvo en si mem havas celon.