Sciencisto, diplomato, esperantisto (2/2)

Foto: Salon Strindberg. Fonto: Museovirasto,

(daŭrigo de la antaŭa blogaĵo)

En januaro 1895 Ramstedt aĉetis lernolibron de la nova internacia planlingvo Esperanto, iniciatita de Zamenhof nur malpli ol ok jarojn pli frue. Jam la sekvan jaron li anoncis sin al la esperantista adresaro kolektata de Zamenhof, kaj en 1897 li aperigis poemtradukojn en Esperanto-gazetoj. Li aktivis en la movado en Turku kaj poste en Lahtio, kie lian Esperanto-kurson partoprenis pli ol 40 urbanoj. De jarcento en la kantlibroj de Esperanto-kluboj de Finnlando cirkulas lia traduko de la kanto "Somertago en Kangasala" ("Kesäpäivä Kangasalla"), kelkfoje sen indiko de la tradukinto.

La juna Ramstedt ankaŭ vigle korespondis kun diverslandaj esperantistoj; en lia persona arĥivo konserviĝas almenaŭ unu korespondaĵo de Zamenhof mem.

Printempe de la jaro 1917 li instruis en la Universitato de Helsinko prelegserion kun la titolo “Enkonduko en ĝeneralan lingvistikon konsidere Esperanton”, kie oni komparis la strukturojn kaj esprimmanierojn de diversaj lingvoj utiligante ankaŭ ekzemplojn el Esperanto. Per nuntempaj terminoj oni povas diri, ke la aliro en lia universitata kurso estis lingvotipologia. Ankoraŭ en 1919 li aranĝis Esperanto-kurson por universitataj studentoj.

En 1922 okazis en Helsinko la 14-a Universala Kongreso de Esperanto – la unua granda internacia kongreso en la nove sendependa Finnlando. Ramstedt estis petita prezidi la kongreson, sed ĉar la vojaĝo el Japanujo, kie li tiutempe funkciis kiel diplomato, estus longa kaj multekosta, li ne povis akcepti la taskon. Sed ĝuste en Japanujo lia agado per kaj por Esperanto fariĝis grava.

La japanaj esperantistoj entuziasme bonvenigis diplomaton-esperantiston, kiu altigis la prestiĝon de la lingvo. Li interesigis pri Esperanto interalie la verkiston MIYAZAWA Kenji, kiu vaste famiĝis en Japanujo nur multe post sia antaŭtempa morto en 1933. En lia verko Nokto de la Galaksia Fervojo (1927, Esperanta traduko 1994) rolas ankaŭ Esperanto, same en la animea filmo farita en 1985 surbaze de tiu fabelo. Ramstedt estas evidente la sola eksterlandano, al kiu Miyazawa donacis unuajn eldonojn de siaj libroj; ili estas nuntempe grandaj raraĵoj.

En 1920, Ramstedt aperigis Esperantajn tradukojn de tri poemoj de la finna poeto V. A. Koskenniemi en la japana Esperanto-gazeto La Revuo Orienta (en la numeroj 6 kaj 7 de tiu jarkolekto) : “La kara, ŝi estas eta gejŝin’”, “Nokto tegas la tegmento-limojn” kaj “En aŭtuno”.  La tradukojn mi eble ne nomus majstraj, sed Ramstedt bone regas Esperanton kaj kuraĝas reordigi la tekston por konservi la ritmon kaj por rimi per signifohavaj vortoj. (La finnaj originaloj estas “Mun armaani pieni geisha on”, “Laula mulle laulut nuoruuteni” kaj “On kaikki syksyn tähdet syttyneet”. La tradukoj estis republikigitaj en La Revuo Orienta numero 5, 2019 – dankon al Nitta Takamichi kaj Osmo Buller pro ilia helpo por trovi ilin.) 

En Shizuoka, kies guberniestro tute malpermesis kunvenojn de esperantistoj, Ramstedt kuraĝe faris publikan prelegon en Esperanto – ĉar li apartenis al la diplomataro, li povis prelegi sen malhelpo de la aŭtoritatuloj, kaj poste ankaŭ la agado de la lokaj esperantistoj en la gubernio faciliĝis.

Sed laŭ Ramstedt mem, la japanaj esperantistoj eĉ pli utilis al lia diplomata laboro ol li utilis al Esperanto en Japanujo. Li ofte prelegis en plej diversaj urboj pri Finnlando en Esperanto kun interpretado de iu japana esperantisto. Povis ĉeesti eĉ mil aŭskultantoj. Multaj japanaj esperantistoj okupis centrajn poziciojn en la japanaj politika kaj akademia vivoj, kaj pere de ili Ramstedt povis starigi kontaktojn, kiujn li alie ne havus. Unu el liaj plej gravaj Esperantaj konatoj estis la ĉefdelegito de UEA, GA Morizō, kiu havis vastajn kontaktojn en Tokio kaj multe klopodis por interesigi politikistojn pri plibonigo de fervojaj komunikoj inter Finnlando kaj la Pacifika marbordo.

Post sia reveno al Finnlando, Ramstedt funkciis kiel la prezidanto de Esperanto-Asocio de Finnlando ekde 1936 ĝis 1939. Poste li estis elektita honora prezidanto. (En sia historieto pri la Esperanto-Societo de Lahtio, Esa Lång skribas, ke Ramstedt jam en 1919 estis elektita kiel la prezidanto de Esperanto-Asocio de Finnlando, sed li devis post kelkaj monatoj fordoni la funkcion pro sia diplomata misio al Japanujo.)

En la entombigo de Ramstedt, inter la multaj florkronoj metitaj sur la ĉerkon estis tiu komuna de la finnaj Esperanto-organizaĵoj. Vilho Setälä anoncis, ke la Esperanto-Instituto de Finnlando transprenas la devizon de Ramstedt: “palvelua ikä kaikki” (laŭvorte “la tuta vivo [estas] servado”, esperantigita “unu vivo, unu servado”).

—

Necesas rimarkigi, ke pri Ramstedt kiel esperantisto cirkulas pluraj neĝustaj informoj, kiuj ŝajnas deveni precipe de la malbonkvalita artikolo pri li en Enciklopedio de Esperanto (1933). Ĝi tekstas jene:

“Ramstedt, Gustav John, finno, d-ro, prof. eksministro. Nask 22 okt. 1873 en Tammisaari. Univ. prof. pri altaja lingvoscienco, 1918, de 1919 ĝis 1930 ambasadoro de F. en Tokio por Japanujo kaj Ĉinujo. Sciencaj esplorvojaĝoj en Mongolujo kaj Ĉinujo. Unu el la unuaj finnaj e-istoj (de 1891). Propagando kaj kursoj. En 1908 serio da prelegoj en la Univ. de Helsinki pri “Lingvoscienco kaj E”. Tradukis el inna kaj japana lingvoj multajn versaĵojn, kiuj aperis en diversaj eldonaĵoj, i. a. en “Voĉoj de popoloj” (Kabe). Per sia aŭtoritato kiel lingvisto kaj diplomato multe helpis al la movado ĉe la oficialaj rondoj. Dum sia restado en Japanujo subtenis E-n en tiu lando.”

Ramstedt estis neniam nomumita ambasadoro, sed reprezentis Finnlandon nur kun la pli malalta titolo de aferŝarĝito (ankaŭ “ministro” aludas al diplomata rango pli malalta ol ambasadoro). Lia diplomata misio finiĝis en 1929, ne en 1930.

Laŭ la biografio de Harry Halén, la unua mencio de Esperanto en la taglibroj de Ramstedt troviĝas ne en 1891 sed nur en januaro de la jaro 1895, kiam li aĉetis lernolibron de Esperanto. Osmo Buller tamen skribas en La Revuo Orienta (2014, februaro): “En 1891 la nomo de Ramstedt aperis en unu el la adresaroj de esperantistoj, kiujn Zamenhof eldonis. Lia numero estas 3604.” Efektive, en la XVII-a adresaro sub tiu numero aperas en la urbo “Abo” (Åbo, la sveda nomo de Turku): “ – Martinstrato 5. – G. J. Ramstedt, fil. mag. (instruisto en finna liceo)”, sed tiu adresaro ja listas esperantistojn kiuj registriĝis inter oktobro 1895 kaj januaro 1897, kio kongruas kun la taglibra mencio en 1895. Kaj kompreneble en 1891 Ramstedt ankoraŭ estis nek magistro nek lerneja instruisto. Ramstedt aperas ankaŭ kiel numero 3748 en la provizoraj aldonoj de la XVI-a adresaro: “Åbo, Finnlando, Rusujo. – Martinsrato 5. – G. J. Ramstedt, fil. mag. (instruisto ein [tiele] finna liceo).” Li estas en la listo de novaj esperantistoj, kiuj aliĝis inter 15 majo kaj 15 junio 1896, kio donas la plej ekzaktan indikon pri lia registriĝo. (En la XVII-a adresaro oni evidente redistribuis la numerojn jam unufoje uzitajn en la ”provizoraj folietoj” de la XVI-a adresaro, tial Ramstedt havas du numerojn.)

Oni ankaŭ ne trovas informojn pri la universitata prelegserio de Ramstedt pri lingvoscienco kaj Esperanto en la jaro 1908, sed nur komence de la jaro 1917, kiam la helsinka Ylioppilaslehti (“Studenta Gazeto”) mencias lian ĵus komencitan prelegserion “Enkonduko en ĝeneralan lingvosciencon konsidere Esperanton” (dankon al Osmo Buller, kiu trovis ĉi tiun informon). Laŭ la gazeto, Esperanto estis tiam la unuan fojon science pritraktata en la universitato de Helsinko, do tre verŝajne en 1908 tia prelegserio ne okazis; bedaŭrinde la misinformo pri 1908 kopiiĝis ankaŭ en Esperanto en Perspektivo (1974, p. 54). Kiam Ramstedt estis nomumita profesoro pri altaja lingvoscienco ĝuste en la jaro 1917, en aprilo (ne en 1918 kiel asertas la enciklopedia artikolo), li eĉ planis fari inaŭguran prelegon pri lingvoscienco aŭ lingvotipologio kaj Esperanto, sed montriĝis, ke kiel eksterordinara profesoro li ne havas rajton je solena inaŭgura prelego, kian faras nur ordinaraj profesoroj. 

Fine, ne ekzistas poezia libro Voĉoj de popoloj redaktita aŭ planita de Kabe. Tian libron planis Abram Kofman el Odeso, sed ĝi neniam aperis. La eraroj en la mallonga enciklopedia artikolo nombras sume ses!

Ramstedt do ne estis unu el la plej unuaj esperantistoj en Finnlando, kvankam tre frua; kaj lia prelegserio pri Esperanto en la universitato ne estis tiel frua kaj pionira, kiel oni ĝenerale asertas. Tio tamen ne malplivalorigas lin kiel elstaran finnan esperantiston kaj subtenanton de la japana Esperanto-movado.