Ĉar la Ligo de Nacioj decidis...

 

La lasta sidejo de la Ligo de Nacioj en Ĝenevo.
Foto: Mourad Ben Abdallah / Wikimedia Commons.

 

Lastatempe la finna poŝto iom ofte misdistribuis sendaĵojn, sed hodiaŭ ĝi faris eĉ kolosan eraron: mi ricevis en mian leterkeston ĵurnalon, kiu evidente devenas el iu paralela universo – tre simila al la nia, sed ne tute, kiel mi povas montri citante unu artikolon el tiu ĵurnalo. Ĝi estas skribita en speco de finna lingvo, kiu estas facile komprenebla escepte de kelkaj strangaj vortoj, kiuj tamen montriĝis esti pruntaĵoj el Esperanto. Jen mia traduko de la artikolo (la priparolataj Esperantaj esprimoj estas Esperantaj ankaŭ en la originalo):

Ĉu studi finne aŭ Esperante? 

Ni jam antaŭe raportis, kiel Esperanto iom post iom forpuŝas la finnan kiel instrulingvon en la finnaj universitatoj. Lastatempe vekis multe da publika diskuto la decido de la Universitato de Helsinko, laŭ kiu ĉiuj magistraj programoj fariĝos Esperant-lingvaj. Ni parolis pri la temo kun la rektoro de la universitato, Matilda Madetoja – aŭ "Manjo", per kiu Esperanta karesnomo ŝi estas vaste konata en la universitataj rondoj. Ĉar ŝia propra profesora katedro estas pri lingva sociologio, ŝi povis kompetente prilumi ankaŭ la fonon de la nuna evoluo.

Ni: Antaŭ cent jaroj en la Universitato de Helsinko oni batalis por certigi, ke oni povu studi ankaŭ en la finna lingvo, ne nur en la sveda, kiel antaŭe. Sed nun Esperanto ŝajnas iom post iom forpuŝi la finnan. Ĉu la estontaj diplomitoj scipovos paroli pri sia fako en la finna?

MM: Unue mi volas emfazi, ke la decido uzi Esperanton koncernas nur la magistrajn programojn, ne la bakalaŭrajn, en kiuj la studentoj unue lernos la finnan terminologion de sia fako. En la nuna mondo, kie Esperanto estas la internacia lingvo de scienco, komerco kaj politiko, la studentoj nur profitos, lernante uzi ĝin en siaj magistraj studoj.

Ni: Iuj diras, ke Esperanto estas tamen lingvo artefarita...

MM: De pluraj jardekoj oni preskaŭ ne plu aŭdas tiun argumenton. Ĝi ja estis ofte prezentata kontraŭ Esperanto komence de la dudekaj jaroj de la pasinta jarcento, kiam aperis proponoj uzi Esperanton en la Ligo de Nacioj –  vi certe konas tiajn nomojn, kiel Edmond Privat kaj Nitobe Inazo, kiuj post multjara laboro sukcesis igi Esperanton oficiala lingvo de la Ligo apud la franca kaj la angla.

Ni: Sed la tiama sukceso ĉefe ŝuldiĝis al la ŝanĝiĝo de la oficiala opinio de Francio, ĉu ne?

MM: Jes, tiel oni povas diri. Francio timis, ke iom post iom la angla tute forpuŝos la francan kiel la ĉefan lingvon de diplomatio. Prave aŭ malprave, la francaj reprezentantoj en la Ligo opiniis, ke Esperanto estas tamen pli proksima al la franca ol al la angla, sekve ĝi povus roli kiel enirejo al la franca lingvo. Krome, pluraj francaj diplomatoj havis proksimajn rilatojn kun la eldonejo Haĉeto (aŭ "Hachette", kiel ĝi ankoraŭ nomiĝis tiutempe), kiu de longa tempo publikigis Esperantajn librojn kaj deziris ricevi gravan mondan rolon tiurilate.

Ni: Sed tiutempe oni argumentis, ke Esperanto estas facila lingvo. Nuntempe oni pli ofte aŭdas plendojn, ke ĝi fariĝis malfacila. Kiel vi komentus tion, kiel lingvisto?

MM: Pri facileco de iu lingvo oni devas ĉiam demandi – facila por kiu, surbaze de kiu denaska lingvo, en kia lernomedio? Sed estas vere, ke iuj evoluoj post la Dua Mondmilito komplikis Esperanton, kiam ĝia rolo en la mondo rapide ŝanĝiĝis. Tuj post la milito ĝi estis nur unu el la laborlingvoj de la Unuiĝintaj Nacioj, kiuj heredis la rolon de la Ligo de Nacioj, sed iom post iom ĝi fariĝis pli kaj pli ekskluziva lingvo en ĉia internacia kunlaboro. Ekzemple, jam en la jaro 1954, kiam Ivo Lapenna, la lasta prezidanto de "Universala Esperanto-Asocio", proponis Esperanton kiel la ununuran laborlingvon de Unesko, la organizaĵo akceptis tion per granda plimulto de la voĉoj. Dum la pli kaj pli vasta uzo de Esperanto en ĝi okazis ŝanĝiĝoj, kiujn iuj rigardas kiel komplikaĵojn. Iuj eĉ diras, ke ekzemple la angla estus pli facila lingvo – sed malfacilas mezuri tion objektive, kaj ĉiuokaze, la demando estas pure teoria, ĉar Esperanton jam ne eblas detronigi.

Ni: Iuj diras, ke la ekesto de esperantanoj iel fuŝis la originan ideon de Esperanto – ili estas nova Esperant-lingva gento.

MM: Fakte la fenomeno de esperantanoj postulas sciencan analizon – ĉu temas pri nova etna grupo, aŭ tamen nur pri nova socia klaso uzanta Esperanton? Sed estis nature, ke inter la dungitoj de internaciaj organizaĵoj kaj internaciaj kompanioj aperis homoj, por kiuj Esperanto fariĝis la hejma lingvo kaj kiuj sendis siajn infanojn al Esperant-lingvaj lernejoj. En tiuj lernejoj kreskis la sekva generacio de la parolantoj, por kiuj Esperanto estis natura ĉiutaga lingvo, kaj en ilia uzo ĝi komencis ankaŭ ŝanĝiĝi. Kiu nuntempe diras "estas" anstataŭ "stas"? Aperis ankaŭ novaj tiel nomataj idiomaĵoj, netravideblaj dirmanieroj tipaj nur por Esperanto. Ne plu eblis esti flua parolanto de Esperanto sen regi tiujn. Ekzemple, kiel vi tradukus finnen "trovi siajn jeojn kaj umojn"?

Ni: Ne tuj venas en la kapon, konfesinde, kaj la finnoj ja ofte uzas la esprimon sentraduke... Sed oni devas do esti denaska esperantano por vere regi la lingvon? Ĉu viaj magistraj studentoj havos ŝancon?

MM: Estas nature, ke en lingvorilataj profesioj, kiel tradukistoj, interpretistoj, redaktoroj kaj tiel plu, la esperantanoj estas senrivalaj. Sed mi kredas, ke estonte niaj studentoj povos almenaŭ proksimiĝi al tiu nivelo.

Ni: Iam la tasko de la Akademio de Esperanto estis iom gardi la facilecon de la lingvo, aŭ ĉu mi ĝuste komprenis?

MM: Jes, se vi celas la iaman Akademion, kiu konsistis el membroj elektitaj nur pro siaj personaj meritoj, realaj aŭ supozataj. Estas kompreneble, ke pro la kreskanta rolo de Esperanto en la mondo, la lingvo ne plu povis resti en la manoj de diletantoj. Tial Unesko kreis la novan Akademion, al kiu la grandaj potencoj rajtas sendi konstantajn membrojn kaj la ceteraj landoj laŭvice kelkajn ŝanĝiĝantajn membrojn. Ili kompreneble ne plu havas ian fonon en la iama "Esperanto-movado" sed gardas la lingvajn interesojn de siaj ŝtatoj. Ne plu gravas ia absoluta "facileco" de Esperanto, oni parolas pri "egaleca malfacileco".

Ni: En la uzo de diversaj lingvoj temas do ĉiam ankaŭ pri potencrilatoj, ĉu ne?

MM: Kiel socilingvisto mi ne povas ne konfirmi tion! Esperanto estas en la nuna mondo la lingvo de la potenco. Ni devas zorge pensi, kian rolon ni deziras konservi por la finna, kvankam la daŭra disvastiĝo de Esperanto jam ne plu estas haltigebla.